Tá ‘Portach Beo na Gaillimh’, nó LCS Phortach Cheathrú na gCapall mar a thugtar air chomh maith, ar cheann de na portaigh ardaithe is mó agus is inrochtana in Éirinn. Tá sé i gcroílár shaol phobal na háite leis na glúnta. Cuirtear fáilte roimh chuairteoirí ó gach cearn den domhan ann anois. Agus cad chuige nach gcuirfí? Ní hamháin go bhfuil sé ar cheann de na samplaí is fearr den phortach ardaithe dá bhfuil ann ar an taobh thiar den tSionainn, tá sé ar cheann de na portaigh is áille san Eoraip ar fad.

Tá beagnach 1,200 heicteár ann, a fhágann go bhfuil sé ar an dara láithreán is mó sa tionscadal Portach Beo. A bhuí leis an staid a bhfuil é ann (neart den phortach ardaithe agus flóra agus fána nach bhfaighfeá áit ar bith eile), an béaloideas a bhaineann leis agus an áit a bhfuil sé suite, d’fhéadfadh Ceathrú na gCapall a bheith ar cheann de na portaigh is tarraingtí in Éirinn le cuairt a thabhairt air. Tá cuid mhór le foghlaim faoi ach cuairt a thabhairt air, nó is féidir bualadh isteach chuig an ionad léirithe i Marglann an Chreagáin/Teilea-obair na Gaillimhe, atá suite cúpla ciliméadar ón bportach.

Tá achar de dhromchla ardphortaigh neamhghearrtha sa phortach atá ar cheann de na samplaí is mó dá leithéid atá le fáil ar fud na Gaillimhe. Tá sé ar cheann de na portaigh is sothriallta i nGaillimh. Trasnaíonn líonra bóithre agus conairí é agus, a bhuí le limistéir mar Ghairdín stairiúil Patch i gcroílár an phortaigh, talamh portaigh a bhfuil an-ghealladh faoi atá ann. Tá gach uile ghné de stair na dtailte portaigh in Éirinn le fáil taobh istigh de theorainn an LCS. Tá a scéal iontach féin ag an bportach agus stair ag baint leis a théann siar breis agus 9,000 bliain!

LCS Phortach Cheathrú na gCapall le John Walsh

Thóg sé tamall na hoibreacha athchóirithe a dhéanamh anseo toisc go raibh cuid mhór draenacha oscailte ann (a lán acu faoi cheilt, an chuid eile go contúirteach domhain). Rinne an fhoireann ón bPortach Beo nach mór 25km díobh a bhlocáil ar an ardphortach féin. Rinneadh measúnú cúramach ar an bportach idir 2016 agus tús na n-oibreacha athchóirithe anseo in Eanáir 2019. Cuireadh na hoibreacha i gcrích in Aibreán 2019. Tugadh faoi oibreacha breise i Meán Fómhair 2019 agus arís eile in 2020. San iomlán, bhí breis agus 3,000 damba móna ag teastáil chun fás gníomhach portaigh ardaithe a mhealladh ar an ardphortach agus ar an bportach réitithe. Rinne an Portach Beo méid áirithe dambaí plaisteacha mórscála a fhorbairt chun draenacha a bhí iontach mór a bhlocáil toisc go raibh siad ag tógáil na milliúin galún uisce ar shiúl ón bportach.

Is iomaí conaire, draein agus bóthar portaigh a shíneann isteach go lár an láithreáin. Go dtí le gairid, ba mhinic asbhaint móna ar bun taobh le himeall an láithreáin agus feadh bhóithre an phortaigh. Bhí an bhaint móna seo ann leis na céadta bliain, na mílte bliain fiú.

Fuarthas amach ón tsuirbhéireacht atá déanta le himeacht na mblianta go bhfuil eascracha rilífe an-íseal thíos faoi bhun na bportach. Tá oileán tille i lár an láithreáin nach bhfuil clúdaithe ag an móin. ‘Gairdín Patch’ a thugtar air seo i gcuimhne ar an duine deireanach a chónaigh ann, Patch Cronin. Tá an ceantar beag seo i gcroílár an phortaigh agus na n-áiseanna ar an láithreán. Tá tús agus deireadh leis na siúlóidí lúibe uile go léir i nGairdín Patch. Táthar le páirc speisialta a oscailt ann in 2021 mar chuid de na pleananna i gcomhair áiseanna ar an láithreán mar chuid den Phortach Beo.

Pleananna le haghaidh Ghairdín Patch, mar a cuireadh faoi bhráid Chomhairle Contae na Gaillimhe iad in 2019. Táthar leis an bpáirc a chruthú in 2021.

Limistéar Speisialta Caomhantais (SAC) atá sa phortach seo a roghnaíodh mar gheall ar na gnáthóga seo a bheith ann: Portach Ardaithe Gníomhach 7110, Portach Ardaithe Díghrádaithe 7120 agus Loig ar shubstráití móna (Rhynchosporion) 7150 – gnáthóga a thugtar in Iarscríbhinn I de Threoir an AE maidir le Gnáthóga (992/43/CEE), áit a luaitear Portach Ardaithe Gníomhach 7110 san aicmiú mar chineál gnáthóige “tosaíochta”.

Tá suirbhéireacht á déanamh ag an bhfoireann ón bPortach Beo ó cuireadh an tionscadal ar bun in 2016. Foilseofar na torthaí anseo in am trátha. Tá cuid de na figiúirí níos airde ná na cinn a fuarthas i suirbhéanna roimhe seo cheana féin.

Sula raibh an tionscadal An Portach Beo ann, léiríodh i dtorthaí suirbhéireachta (An tionscadal um fhaireachán ar phortach ardaithe, 2013 (Fernandez et al.)) go raibh Portach Ardaithe Gníomhach mar bhrat ag 28.07ha (8.68%) d’achar an ardphortaigh. Is éard a bhíonn sa Phortach Ardaithe Gníomhach ardchaighdeáin ná an t-éiceatóp lárnach agus an borrfhás gníomhach. Níl ach 4.12ha sa Phortach Ardaithe Gníomhach ardchaighdeáin ina bhfuil idir éiceatóp lárnach (2.74ha) agus borrfhás gníomhach (1.38ha). Is éard a fhaightear sa mhicreatopagrafaíocht san éiceatóp lárnach ná linnte, tulóga ísle, tulóga arda, loig agus faichí. Bíonn an talamh fhliuch ar leibhéal ó an-bhog go portach creatha.

Tá an clúdach iomlán ó sfagnam sa raon 76-90%.

Sphagnum Cuspidatum ar sciar sláintiúil den ardphortach

Portach Ardaithe Díghrádaithe is ea 295.41ha (91.32%) de limistéar an ardphortaigh. Tá sé níos tirime ná Portach Ardaithe Gníomhach. Tacaíonn sé dlús níos lú de shúsáin. Tá an clúdach ó sfagnam sa raon 30-40% sa chuid is fliche de na coimpléisc fho-imeallacha pobal a taifeadadh agus sa raon idir 26-33% i gcuid de na coimpléisc níos fliche eile. Bíonn micreatopagrafaíocht sa Phortach Ardaithe Díghrádaithe nach mbíonn chomh forbartha céanna. Go ginearálta, ní bhíonn linnte buana ná faichí sfagnaim le fáil ann.

Sular cuireadh tús leis an bPortach Beo, rinneadh oibreacha athchóirithe ar scála beag ar an láithreán le draenacha a bhlocáil ar an ardphortach. Tá an-chuid draenacha le fáil ar an ardphortach, áfach, agus níor blocáladh an chuid is mó den líonra draenála fós. Tá cuid de na draenacha sa chuid theas den ardphortach dambáilte. Tá dea-éifeachtaí ón ngníomh sin taifeadta sa suirbhé deireanach. Thug Fernando le fios go raibh méadú 9.87ha ar ghnáthóga i bportach ardaithe gníomhach, áit a mbíodh éiceatóp fo-imeallach. Rinneadh na feabhsuithe seo a thaifeadadh i sciar suntasach den chuid theas den phortach.

An cuspóir caomhantais reatha atá ann do Phortach Cheathrú na gCapall ná an t-achar de Phortach Ardaithe Gníomhach a athchóiriú go dtí an t-achar a bhí ann nuair a tháinig an Treoir um Ghnáthóga i bhfeidhm sa bhliain 1994. I gcás Portach Ardaithe Gníomhach, tá sé mar chuid den chuspóir Portach Ardaithe Díghrádaithe a athchóiriú. An cuspóir atá ann ó thaobh achair de le haghaidh Portach Ardaithe Gníomhach ná 73.06ha (64.55ha ar ardphortach agus 8.51ha ar phortach réitithe).

Is éard atá le tuiscint ag an gcéim luath seo ó shuirbhéireachtaí 2020 agus 2021 go bhfuilimid ar an mbóthar ceart leis seo a bhaint amach – agus seans ann go gcruthófar a thuilleadh fós!