Sampla ar fheabhas d’ardphortach lár tíre agus ceann de na portaigh is doimhne atá fágtha in Éirinn is ea SAC Phortach an Ráithín Mhóir agus é ar cheann de na suíomhanna tionscadail LIFE is fearr – agus is ámharaí.

Tá achar dromchla de níos mó ná 210 heicteár ag an Ráithín Mór agus is é seo ceann de na cinn is mó dár 12 shuíomh. Tá móin an Ráithín Mhóir an-domhain – 15m in áiteanna. Bhíodh móin á baint ann ach ní bhaintí an oiread céanna le portaigh eile sa chontae (lena n-áirítear an portach díreach in aice láimhe) ina n-úsáidtí meaisín go forleathan. In ainneoin go bhfuil cuma iontach air sa lá atá inniu ann tá go leor obair athchóirithe fós ag teastáil.

In éineacht leis na portaigh eile in Uíbh Fhailí, Portach Chlóirthigh agus an Mhongáin, tá sé ar cheann de na hardphortaigh ar a ndearnadh an méid is mó taighde in Éirinn. Má fhéachann tú ar léarscáil ón aer d’Éirinn feicfidh tú gurb é seo ceann de na hardphortaigh Oirthearacha dheireanacha sa tír.

Tugadh faoi oibreacha athchóirithe anseo idir Feabhra agus Aibreán 2020, agus cuireadh isteach 150 damba móna san iomlán chun cabhrú le hathchóiriú éicea-hidreolaíoch an phortaigh seo –cuireadh leis na hoibreacha athchóirithe a rinne NPWS roimhe seo.

Téann stair an phortaigh bheo seo siar os cionn 10,000 bliain, ach tharla ceann de na bearta is suntasaí i mBliain Chaomhnaithe na hEorpa, in 1970, bliain a thug an spreagadh tosaigh chun portaigh in Éirinn a chaomhnú.

Scríobh Oifigeach Eolaíochta Bhord na Móna, Tom Barry, faoin ngá le samplaí maithe dár n-oidhreacht nádúrtha a chaomhnú agus chinn an comhlacht an Ráithín Mór (chomh maith le cuid d’Eanach Bhaile Pholaird) a cheannach chun cabhrú le Bliain Chaomhnaithe na hEorpa. Bronnadh na suíomhanna seo ar an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra sa deireadh. Ina dhiaidh sin, bhí cáil idirnáisiúnta ar an Ráithín Mór nuair a roghnaíodh é féin agus Clóirtheach mar shuíomhanna le haghaidh Staidéar Nuálach na hÍsiltíre ar Ardphortaigh na hÉireann in 1989.

Idir an dá linn, tharla roinnt obair athchóirithe ar an suíomh. Tabharfaidh an tionscadal LIFE faoina bhfad níos mó oibre, rud a chuirfidh feabhas ar achar iomlán an Ardphortaigh Ghníomhaigh trí bhreis agus 20 heicteár a chur leis an gclúdach ardphortaigh 40% ARB atá ann cheana féin.

Is ardphortach uathúil é an Ráithín Mór ó thaobh an tionscadail seo de. D’fhorbair sé in imchuach beag in abhantrach dhá mhórchóras abhann – an Bhrosnach agus an Bhóinn. Tá sé suite thart ar 5km ón Daingean i gContae Uíbh Fhailí agus 12km ó bhaile contae Thulach Mhór. Tá sé gar go leor freisin don suíomh tionscadail LIFE is mó, SAC Phortach Chlóirthigh, agus bailte na hIarmhí freisin – Bealach an Tirialaigh agus Cill Bheagáin.

Is é 130.54ha achar iomlán an ardphortaigh réitithe agus is portach gearrtha den chuid is mó é an 79.47 ha eile atá ina thoradh ar bhaint mhóna roimhe seo.

Sular tháinig muid, rinneadh suirbhéireacht ar an bportach le déanaí mar chuid de Thionscadal Monatóireachta na nArdphortach in 2011 (Fernandez et al.) Dar leis an taighde sin, clúdaíonn Ardphortach Gníomhach (ARB) 52.31ha (40.07%) den limistéar ardphortaigh. Sa sampla ARB is airde cáilíochta tá faichí Sfagnaim, linnte, tulóga agus loig. Tá clúdach Sfagnaim 90% in áiteanna áirithe. Bíonn maoschórais ghníomhacha a chruthaíonn móin in ARB freisin.

Clúdaíonn Ardphortach Díghrádaithe 78.23ha (59.93%) den limistéar ardphortaigh. Bíonn sé níos tirime ná Ardphortach Gníomhach agus tacaíonn sé le dlús níos ísle caonaigh Sfagnaim. Bíonn micreatopagrafaíocht nach bhfuil chomh forbartha aige agus is gnách nach mbíonn linnte buana ná faichí Sfagnaim ann.

Bíonn lagraigh ar fhoshraitheanna móna den Rhynchosporion le fáil in Ardphortach Gníomhach agus Díghrádaithe araon, ach is gnách go ndéantar an fhorbairt is fearr agus is tibhe orthu sna ceantair is fliche d’Ardphortach Gníomhach. Bíonn córas tulóg agus log dea-fhorbartha ag an bportach.

Is í aolchloch Charbónmhar an bhuncharraig, agus tá till oighreach gairbhéalach agus sil-leagan locha os a chionn seo.

Tá draenacha doimhne forimeallacha timpeall ar an bportach, cuid acu chomh domhain le 4m. Tá draenacha dromchla ann freisin, ar an taobh thoir den phortach den chuid is mó, agus téann cuid acu seo siar go dtí tús na 1800í. Tá tionchar ag draenáil ar struchtúr ghnáthóg an phortaigh. Mar thoradh ar bhaint mhóna ar imeall an phortaigh, tháinig laghdú ar an maoschlár laistigh de na ceantair shlána ardphortaigh taobh leis. Cuireadh deireadh le baint mhóna ach tá seanbhruacha éadain agus draenáil ar thalamh réitithe tar éis drochthionchair a bheith aige ar ghnáthóga an ardphortaigh le tamall anuas.

Cé gur fhulaing an chuid thoir thuaidh den phortach nuair a dódh é roimhe seo, ní raibh aon tionchar ag an gcleachtas seo ar fhormhór an tsuímh le blianta beaga anuas.

A bhuíochas le tionscadal LIFE, is iondúil go mbíonn na hionchais do Phortach an Ráithín Mhóir go maith. Tháinig torthaí dearfacha ó oibreacha a rinneadh roimhe seo ar an bportach, agus is é an aidhm tógáil orthu seo. Foilseoimid torthaí ár saothar anseo in 2021.

An Ráithín Mór (agus ciorcal thart air) ag féachaint soir go Baile Átha Cliath… Is é seo ceann de na portaigh dheireanacha réasúnta slán atá fágtha soir ó Abhainn na Sionainne… Pic: Bing Maps

Faoi láthair níl aon áiseanna do chuairteoirí ar Phortach an Mhongáin. Déanfaimid níos mó a phostáil maidir le laethanta oscailte, siúlóidí treoraithe agus imeachtaí eile anseo agus ar leathanaigh Facebook agus Twitter de réir mar a thagann siad chun cinn, m.sh. Seachtain Oidhreachta Is iomaí turas a eagraíodh agus a eagrófaí fós ar an bportach iontach seo.

Is féidir féachaint ar a áilleacht gan siúl ar an bportach féin.

Is é an áit is fearr le breathnú ar an bportach Bóthar nó Bealach na nOilithreach, bóthar ardaithe ársa feadh bharr an iomaire, nó na heascrach. Ón seanbhóthar seo, a thug oilithrigh isteach (agus amach) as Cluain Mhic Nóis ó thús an seachtú haois, is féidir breathnú síos ar chruinneachán iontach Phortach an Mhongáin. B’fhéidir nach bhfuil an cruinneachán chomh hard agus a bhí nuair a thug Oilithrigh cuairt ar an láthair oilithreachta is sine in Éirinn, ach fós féin is radharc draíochtach é.

Cuireadh pasáiste sábháilte ar fáil do thaistealaithe meánaoiseacha chuig agus ó Chluain Mhic Nóis nuair a tógadh Bóthar na nOilithreach.

Téann sé ó chroí na mainistreach soir tríd an tsean-reilig ar aghaidh tríd an Reilig Nua i dtreo Eaglais na Mná Rialta; is féidir ardán beag cloiche ar a dtugtar ‘Carn na dTrí Chros’ a fheiceáil ar an mbealach Is cuid lárnach den bhealach oilithreachta i gCluain Mhic Nóis é agus tugtar ‘An Stáisiún Fada’ air, déantar ar son Phatrún Naomh Ciarán é.

Bhí Bóthar na nOilithreach ó Bhéal Átha Chomair go Cluain Mhic Nóis mar chuid de Thionscadal Bhealach na nOilithreach, a bhunaigh an Chomhairle Oidhreachta in 1997, i gcomhar le pobail áitiúla, agus é ina chuspóir acu gréasán bealaí siúil a fhorbairt feadh bealaí oilithreachta meánaoiseacha. Ba é aidhm an tionscadail cur le próifíl an tírdhreacha agus a oidhreachta, tírdhreach tógtha agus nádúrtha ar na bealaí, agus ag an am céanna cur le turasóireacht inbhuanaithe agus forbairt pobail i ngach ceantar áitiúil. Críochnaíodh an obair ar Bhealach na nOilithreach in 2007.
2007.

Léiríonn Bealach na nOilithreach conas a úsáideadh tréithe nádúrtha an tírdhreacha chun an chathair mhainistreach a fhorbairt ar bhealach tairbheach. Meabhrú eile é Bealach na nOilithreach ar nádúr naofa an tírdhreacha thart ar Chluain Mhic Nóis.

Is féidir imeacht ó Chluain Mhic Nóis, agus tú ag leanúint na gcomharthaí le haghaidh 1km go dtí go dtiocfaidh tú a fhad le hardú ag breathnú amach ar an Mongán. Má sheasann tú i lár an bhóthair leis an bportach thar ghualainn amháin agus Abhainn na Sionainne thar an gceann eile, feicfidh tú ceann de na radharcanna is suntasaí in Éirinn. Beidh tú ag leanúint lorg na n-oilithreach a mhair fadó!

Is é Cluain Mhic Nóis ceann de na seansuíomhanna mainistreacha is mó tóir agus is stairiúla in Éirinn. Agus tú ag siúl thart ar na fothracha cloiche san áit shéimh cháiliúil seo, smaoineoidh tú ar naoimh agus ar ollúna na hÉireann i rith Ré Órga na foghlama.

Ba é Naomh Ciarán a bhunaigh é i lár an 6ú haois, agus ba lárionad creidimh agus foghlama é, agus thug scoláirí ó gach cearn den domhan cuairt air. Scríobhadh go leor lámhscríbhinní stairiúla anseo, ina measc Annála Tiarnaigh ón 11ú haois agus Lebor na hUidre ón 12ú haois.

Sa lá atá inniu ann, tá fothracha an tsuímh ann agus é caomhnaithe faoi bhainistíocht Oifig na nOibreacha Poiblí agus is féidir le cuairteoirí trí chros arda, ardeaglais, seacht séipéal agus dhá thúr cruinn a fheiceáil. Tugann struchtúir áille chaomhnaithe Ardeaglais Chluain Mhic Nóis, Temple Doolin, Temple Hurpan agus Temple Melaghlin blaiseadh iontach de stair na hÉireann dóibh siúd a thugann cuairt ar Chluain Mhic Nóis.

Chun tuilleadh a fhoghlaim faoi stair spéisiúil Chluain Mhic Nóis, buail isteach chuig ionad na gcuairteoirí ar an láthair, áit a dtaispeántar roinnt leacacha croise agus Cros na Screaptra ón 9ú haois. Úsáidtear reilig Chluain Mhic Nóis mórthimpeall ar an suíomh fós, agus bíonn seirbhísí reiligiúnacha ar siúl go rialta ar an suíomh i séipéal nua-aimseartha.

Praghsanna Iontrála
Duine Fásta: €8.00 | Seanóir/grúpa: €6.00 | Páiste/scoláire: €4.00 | Teaghlach: €20.00 |
Oscailte go laethúil ó cheann ceann na bliana | Samhain – Lár Márta, 10:00am – 5:30pm | Lár Márta – Bealtaine, 10:00am – 6:00pm | Meitheamh – Lúnasa, 9:00am – 6.30pm | Meán Fómhair – Deireadh Fómhair, 10:00am – 6:00pm | Dúnta 25 agus 26 Nollaig | is é 45 nóiméad roimh an am dúnta an uair dheireanach a ligfí isteach thú.

TABHAIR CUAIRT AR UÍBH FHAILÍ

Chun tuilleadh eolais a fháil maidir le cuairt a thabhairt ar an gceantar, féach an leathanach iontach TABHAIR CUAIRT AR UÍBH FHAILÍ agus gabh chuig Cluain Mhic Nóis, agus nuair a bheidh tú ann, bí cinnte go mbreathnaíonn tú thart ar a lán áiteanna in Uíbh Fhailí.

NA PORTAIGH Á dTRASNÚ

I gcás daoine a thugadh cuairt ar Chluain Mhic Nóis, bhíodh sé contúirteach acu na hardphortaigh a thrasnú mar go mbíodh linnte buana ar an dromchla agus doimhneachtaí éagsúla acu. Dá bhrí sin b’fhearr na heascracha a úsáid chun bogadh tríd an tírdhreach. Mar sin féin, tá gníomhaíochtaí ag tarlú ar an tírdhreach fiáin seo leis na céadta bliain. Léirigh tochailtí seandálaíochta go raibh tochair adhmaid (conairí adhmaid) agus bealaí gairbhéil ar fud na bportach thart ar Chluain Mhic Nóis atá níos sine ná an mhainistir agus a léiríonn nach bhfuil na portaigh chomh dothreáite agus a ceapadh ar dtús.

Mar sin féin, mar gheall ar an mbéim a cuireadh ar mhóin mar bhreosla agus mar tháirge gairneoireachta rinneadh dochar mór do go leor acu seo agus/nó scriosadh go hiomlán iad.

Ronan Casey ó fhoireann an Phortaigh Bheo ina sheasamh ag ‘portach táirgeachta’ gar do SAC Phortach Chluain Mhic Nóis agus do Phortach an Mhongáin i gCo. Uíbh Fhailí.] i gCo. Uíbh Fhailí.]

EU LIFE Natura 2000 Department of Housing, Local Government and Heritage
Raised Bog Life