Saol ar Phortach an Mhongáin

Tá go leor speicis éagsúla fána agus flóra i bPortach an Mhongáin – idir phlandaí neamhchoitianta agus fheithidí neamhchoitianta agus idir éin agus mhamaigh faoi bhagairt.

I measc na n-éan a bhíonn ag síolrú ar an suíomh tá go leor speiceas a bhfuil meath géar ar a ndaonra in Éirinn amhail Crotach, Naoscach, Fuiseog, agus Riabhóg Mhóna agus bíonn an Mallard ar an suíomh go minic freisin. Sa gheimhreadh cuireann an Mongán gnáthóg seilge ar fáil do speiceas eile atá faoi bhagairt, is é sin Cromán na gcearc I measc na n-éan eile creiche a fheictear ar an láthair tá Iolar Mara Earrbhán, Ulchabhán Réisc agus Clamhán. Bhíodh an traonach ag maireachtáil ar an Mongán tráth. Seo cuimhne ar an éan sin, a bhuíochas do RSPB:

Bhíodh an Mongán ina thearmann freisin ag géanna bánéadanacha Graonlannacha, mar sin féin, le blianta beaga anuas tá na cuairteanna ag dul i laghad. Théadh na géanna ar an bhfara ar an bportach agus chothaíodh siad ar an tséisc shocach, a chruthaíonn imeall glas éadrom ar linnte an phortaigh.

Sa gheimhreadh, stóráiltí cothaithigh an phlanda i mbolgán beag ag bun an phlanda a thochlaíodh na géanna amach lena gcosa scamallacha. Cuireadh an planda saibhir mianraí próitéin ina bhfuil a lán calraí ar fáil – ach mar gheall ar a mhéid bheag bhí gá lena lán sealgaireachta chun béile maith sásúil a chur ar fáil.

Is iad caonaigh Sfagnaim an cineál fásra is coitianta i gceantar an phortaigh, agus is féidir speicis éagsúla Sfagnaim a aithint anseo. Tógann na caonaigh seo an portach agus cuireann siad le cothromaíocht pH íseal na hithreach mar gheall ar a scaoileadh ian hidrigine tar éis cothaithigh phlandaí a ionsú ar bhonn roghnaitheach. I measc na bplandaí eile atá coitianta sa phortach tá: sciollam na móna, ceannbhán, cíb fhianna, fraoch mór, fraoch naoscaí, agus léicin.

[Sciollam na móna i mbláth]

I measc na bplandaí eile tá: lus borraigh mór, báchrán, deilf shocbhán, agus cailís Mhuire mhór. Is plandaí ilbhliantúla feithiditeacha iad an lus borraigh mór agus an cailís Mhuire mhór araon a fheictear i míonna an earraigh agus an tsamhraidh, agus cothaíonn siad ar fheithidí atá sáinnithe ag braiteoga nó ag lus borraigh mór. Ní bhíonn na plandaí feoiliteacha seo ach in ardphortaigh na hÉireann, agus bíonn daoine a fheiceann iad i mbun oibre faoi dhraíocht acu.

Is cuid den fhána is tábhachtaí iad na feithidí agus na damháin alla, a itheann cuileoga agus leamhain a séideadh ar an bportach ón talamh ar an imeall. Tá cúig speiceas damhán alla an-neamhchoitianta ar an Mongán. Téann damháin alla in iomaíocht lena chéile chun daoil, agus cuileanna uisce a aimsiú le haghaidh béilí, agus itheann froganna ar an bportach na damháin alla.

Tá roinnt ainmhithe le fáil ar an bportach lena n-áirítear an frog coiteann agus an giorria sléibhe Éireannach a itheann ar na limistéir seilge bhoga a tháirgtear i míonna an earraigh. Is é príomhfhoinse bia an ghiorria ceannbhán, cíb fhianna, agus fraoch uaireanta. Bíonn broic agus sionnaigh ar limistéir imeallacha an phortaigh.

FLÓRA AR PHORTACH AN MHONGÁIN

Tá flúirse flóra suimiúil le fáil ar an Mongán Níl le déanamh ach breathnú síos ar an áit a bhfuil do chosa agus glugarnach sna buataisí agat …

Meastar gur fíorphortach lár tíre é portach an Mhongáin, cé go bhfuil Carex panicea, sfagnam denticulatum, agus pleurozium purpurea níos coitianta sna hardphortaigh thiar.

Tá limistéar mór linnte cuimilte i lár an chruinneacháin agus tá flúirse Menyanthes trifoliata agus Sfagnam cuspidatum iontu.

Tá tulóga ina bhfuil na caonaigh Sfagnam austinii agus S. fuscum agus bíonn minicíocht ard acu agus tá speicis eile ann rhynchospora alba, Rhynchospora fusca, Drosera anglica ina bhfuil Calluna vulgaris flúirseach, Erica tetralix, Eriophorum vaginatum, Narthecium ossifragum, agus Carex panicea. Is féidir go mbeadh ocsacoccos vaccinium ar thulóga freisin.

Sna linnte cuimilte níos faide ón lárcheantar, bíonn clúdach algach níos airde acu agus i dtreo na mbruacha éadain is Narthecium ossifragum a bhíonn sna loig den chuid is mó.

I dtreo imeall an ardphortaigh, éiríonn Calluna vulgaris agus Trichophorum germanicum níos coitianta ar an dromchla, cé go mbíonn caonaigh Sfagnaim fós i láthair.

Bíonn Myrica gale i gceantair áirithe. Ag an mbruach éadain, faightear clampaí arda agus tiubha de Calluna vulgaris agus bíonn go leor Hypnum jutlandicum sa chiseal brífite.

Tá líon mór neamhghnách tulóg ar an bportach, bíonn siad os cionn 1m ar airde uaireanta, agus déantar as caonach Leucobryum glaucum iad den chuid is mó. De réir shaineolaithe Choláiste na Tríonóide, tá curiarracht acu le haghaidh na dtulóg is airde lár tíre!

Bíonn Utricularia, Drosera anglica, an t-aelus Cladopodiella agus na caonaigh phortaigh Sfagnam cuspidatum agus S. denticulatum sna linnte timpeall ar an suíomh.

Tacaíonn an portach le flóra saibhir léicin i gcomparáid le go leor portaigh lár tíre eile, lena n-áirítear Cladonia portentosa, C. arbuscula, C. tenuis, C. floerkeana agus C. glauca, de bhrí nár dódh cuid mhór de Bíonn go leor de na léicin ar shean-ghais Calluna vulgaris.

Cuireann stráice beag de phortach réitithe, ar a bhfuil Salix spp. and Betula spp. scrobarnach ar an taobh thuaidh agus ar an taobh ó dheas den phortach éagsúlacht leis an suíomh.

Tuairiscíonn Fernandez et al. (2014a, b) go bhfuil, laistigh d’Ardphortach Gníomhach (ARB) ar an gcaighdeán is fearr a chlúdaíonn limistéar beag sa chuid is airde den cruinneachán, go bhfuil micreastopagrafaíocht mhaith ann ina bhfuil tulóga arda agus ísle, faichí agus linnte agus loig mhóra Sfagnaim.

Clúdaíonn Sfagnam suas le 90% den talamh agus bíonn S. papillosum, S. subnitens, S. capillifolium agus S. austinii ann chun tulóga a chruthú, agus bíonn S. cuspidatum agus S. denticulatum sna linnte. I measc na speiceas eile a bhíonn i láthair tá Menyanthes trifoliata, Leucobryum glaucum agus Drosera anglica.

Léiríonn limistéir eile ARB micreatopagrafaíocht mhaith ina bhfuil tulóga, gnáthlinnte, agus linnte cuimilte. Faightear tulóga Sphagnum subnitens, S. papillosum, S. austinii and S. fuscum. Racomitrium lanuginosum ó am go chéile ina mbíonn roinnt Calluna vulgaris agus Leucobryum glaucum. Déanann Sfagnam cuspidatum, S. papillosum, agus S. magellanicum linnte idirnasctha agus linnte cuimilte a choilíniú ag imeall an choimpléisc.

Déantar tuilleadh cur síos ar fhásra an phortaigh in Kelly (1993) agus Fernandez et al. (2014a, b) agus Tubridy (1985).

Ós rud é go bhfuil foireann LIFE ag féachaint ar thalamh an 12 shuíomh tionscadail faoi láthair, beidh tuairisc LIFE againn ar fhásra anseo go luath.

FÁNA PHORTACH AN MHONGÁIN

Ba é Madden a rinne an tuairisc dheireanach ar éin Phortach an Mhongáin in 1987 Agus é i mbun suirbhéireachta thar bhliain amháin (1985 go 1986), thaifead Madden go raibh 12 speiceas ar an bportach ard agus 36 speiceas ar an bportach réitithe, agus go raibh 5 agus 19 acu faoi seach ag síolrú, agus thug sé faoi deara gur dócha go bhfuil fána na n-éan coitianta in ardphortaigh gan choillearnach in Éirinn.

Taifeadadh mallard (Anas platyrhynchos), crotach (Numenius arquata), naoscach (Gallinago gallinago), fuiseog (Alauda arvensis), agus riabhóg mhóna (Anthus pratensis) ag síolrú ar an ardphortach.

Tá an portach réitithe ina ghnáthóg do réimse speicis éin, lena n-áirítear éin chreiche, smólaigh, ceolairí agus glasáin.
San am atá thart úsáideadh an portach ó am go chéile mar thearmann do ghéanna bánéadanacha Graonlannacha (Anser albifrons flavirostris) (suas le 40 acu) (Madden 1987), ach níl aon taifid le déanaí ar ghéanna sa suíomh agus mar sin is cosúil go bhfuil an suíomh tréigthe acu. I staidéar Madden déantar cur síos ar an bportach mar “chuid de choimpléasc a bhfilleann na géanna air agus ina mbogann siad thart”.

Géanna móra bánéadanacha ar an sciathán

Iarscríbhinn I liosta speiceas a chothaítear ar an gcíb shocach. Sa gheimhreadh, stóráiltí cothaithigh an phlanda i mbolgán beag ag bun an phlanda a thochlaíodh na géanna amach lena gcosa scamallacha. Chuir an planda saibhir mianraí próitéin a bhfuil a lán calraí iontu ar fáil – ach mar gheall ar a mhéid bheag bhí gá lena lán sealgaireachta chun béile maith sásúil a chur ar fáil.

Áirítear roinnt speiceas eile atá liostaithe in Iarscríbhinn I de Threoir an AE maidir le hÉin atá i láthair (ach gan a bheith ag síolrú) sa liosta seo, eadhon:

Cromán na gcearc (Circus cyaneus)
Meirliún (Falco columbarius)
Fabhcún Gorm (Falco peregrinus)
Traonach (Crex crex) – Ach níl aon taifead le déanaí ann don Traonach ar an suíomh.
Ulchabhán Réisc (Asio flammeus)

Ar na héin imirceacha a bhíonn ann go rialta, nach bhfuil liostaithe in Iarscríbhinn I ach a bhfuil tábhacht leo, dar le hAirteagal IV den Treoir, tá Deargán sneachta (Turdus iliacus) agus Sacán (Turdus pilaris).

Taifeadadh Cearca Fraoigh (Lagopus lagopus) ar an suíomh san am atá caite (Tubridy, 1984) ach ní fhacthas iad le déanaí. I measc na hoibre a rinneadh roimhe seo ar fhána éanúil an tsuímh, dhéanadh an Maoirseoir Caomhnaithe áitiúil (M. Feehan) suirbhéireacht rialta ag an am in 1984, agus tá sonraí i dtaca leis sin in Tubridy, Ed. (1984). (1984).

Is féidir go bhfuil limistéar an tsuímh róbheag le bheith ina chríoch iomlán d’éin Iarscríbhinn I atá i láthair; Fabhcún Gorm, Meirliún, Comán na gCearc agus Ulchabhán Réisc. Braithfidh marthanas daonraí na speiceas seo mar sin ar a gcumas gnáthóga a aimsiú lasmuigh den suíomh D’fhéadfadh na gnáthóga seo a bheith mar chuid de limistéir chosanta eile. Go bunúsach, úsáideann Géanna Bánéadánacha Graonlannacha Portach an Mhongáin mar shuíomh ar an bhfara agus le haghaidh beathaithe, agus mar sin, tá cur isteach ar an tréad ar an mbagairt is mó.

Níl aon taifead le déanaí ar Thraonach ar Phortach an Mhongáin, ach ba mhinic a dhéantaí taifead orthu san am a chuaigh thart. Deirtear nach bhfuil bainistíocht féaraigh ar an suíomh oiriúnach don Traonach mar go mbaintear sadhlas seachas féar. Dá n-athrófaí an cleachtas seo bheadh an ghnáthóg níos oiriúnaí don speiceas seo agus do lapairí freisin Cuireann talamh calaidh na Sionainne foinse ar fáil in aice láimhe don choilíniú. Is dócha go n-úsáidfidh éin eile Iarscríbhinn I, go háirithe na héin chreiche, an suíomh mar chuid de chríocha beathaithe agus pórúcháin níos mó. Níl aon taifid de phórúcháin éan ann laistigh den suíomh seo. Ba chóir gur leor cothabháil na gnáthóige beathaithe chun na speicis seo a chothabháil.

Is é an t-aon mhamach a taifeadadh ar an ardphortach an giorria sléibhe Éireannach (Lepus timidus hibernicus), a dhéantar a chosaint faoin Acht um Fhiadhúlra 1976. Bhí a líon íseal. I measc na speiceas mamach a taifeadadh ó cheantair imeallacha mórthimpeall ar an bportach tá broc (Meles meles) agus sionnach (Vulpes vulpes).

[Froganna ag fanacht le teacht baineannaigh]

Is eol go mbíonn an frog coiteann (Rana temporaria) ann, cé go bhfuil meath ag teacht ar a líon ar fud na tíre agus de bhrí go bhfuil an speiceas liostaithe mar speiceas a bhfuil Tábhacht Idirnáisiúnta leis i Leabhar Sonraí Dearga na hÉireann (Whilde, 1993), iarrtar ar dhaoine a fheiceann an speiceas, taifead a dhéanamh de sin ar http://records.biodiversityireland.ie/

Tá fána inveirteabrach Phortach an Mhongáin ina ábhar mór staidéir (Bond 1989; Good 1985, 1987; Higgins 1984; Nolan 2009; Reynolds 1984a, 1984b). Taifeadadh roinnt speicis inveirteabracha neamhchoitianta anseo. Léiríodh go bhfuil fána inveirteabrach na linnte an-táirgiúil. I measc na speiceas neamhchoitianta a fuarthas bhí:

• damhán alla (Gongyidiellum latebricola, Order Arachnida) (an chéad taifeadadh dá leithid in Éirinn)
• leamhan (Biselachista serricornis, Order Lepidoptera), (an chéad taifeadadh dá leithid in Éirinn)
• leamhan (Aristotelia ericinella, Order Lepidoptera), (an chéad taifeadadh dá leithid in Éirinn)
• creabhar capaill theas neamhchoitianta (Chrysops sepulchralis, Order Diptera: Tabanidae)
• cuileog (Dixella serotina, Order Diptera: Dixidae)
• leamhan (Coenonympha tullia, Order Lepidoptera: Rhopalocera)
• cuileog sheadánach (Tachina grossa, Order Diptera)
• leamhan (Saturnia pavonia, Order Lepidoptera).